نکات کلیدی در مورد روانشناسی کودک

فهم و پرورش دنیای ذهنی کودکان
روانشناسی کودک شاخه‌ای از علم روانشناسی است که به مطالعه رشد ذهنی، عاطفی و اجتماعی کودکان از بدو تولد تا پایان نوجوانی می‌پردازد. این حوزه از روانشناسی به ما کمک می‌کند تا فرآیندهای پیچیده‌ای که در طول رشد کودک اتفاق می‌افتد را بهتر درک کنیم و به والدین، معلمان و متخصصان راهکارهایی برای حمایت از کودکان ارائه دهیم.

مراحل رشد کودک
در روانشناسی کودک، رشد کودکان به چند مرحله تقسیم می‌شود. اولین مرحله از تولد تا دو سالگی است که به آن مرحله نوزادی گفته می‌شود. در این دوره، کودکان مهارت‌های حرکتی اولیه و توانایی‌های ارتباطی ابتدایی را فرا می‌گیرند. دومین مرحله از دو سالگی تا شش سالگی، مرحله پیش‌دبستانی نامیده می‌شود. در این دوره، کودکان شروع به توسعه مهارت‌های زبانی و اجتماعی می‌کنند و هویت خود را شکل می‌دهند.

کلینیک روانشناسی و مشاوره آفتابگردان با مجوز رسمی از سازمان روانشناسی با دو شعبه  در شرق و غرب تهران

تماس :   ۷۷۱۸۶۸۴۱–۰۲۱ __۰۹۳۰۱۹۳۹۲۵۴

مرحله سوم از شش سالگی تا دوازده سالگی، دوره کودکی میانی است. در این دوره، کودکان مهارت‌های شناختی پیچیده‌تری را توسعه می‌دهند و روابط اجتماعی خود را گسترش می‌دهند. آخرین مرحله از دوازده سالگی تا هجده سالگی، مرحله نوجوانی است که در آن کودکان با تغییرات جسمی و روانی ناشی از بلوغ مواجه می‌شوند و به تدریج استقلال بیشتری پیدا می‌کنند.

اهمیت بازی در رشد کودک

بازی یکی از ابزارهای مهم در روانشناسی کودک است که به کودکان کمک می‌کند مهارت‌های مختلفی را یاد بگیرند. بازی نه تنها برای سرگرمی است، بلکه به عنوان یک روش آموزشی طبیعی عمل می‌کند. از طریق بازی، کودکان می‌توانند مفاهیم پیچیده را درک کنند، مهارت‌های اجتماعی را تمرین کنند و خلاقیت خود را تقویت کنند. روانشناسی کودک بر اهمیت بازی‌های خلاقانه و تعاملی تأکید دارد که به کودکان فرصت می‌دهد تا در یک محیط امن تجربیات جدیدی را کشف کنند.

نقش والدین در روانشناسی کودک
والدین نقش بسیار مهمی در رشد و توسعه روانی کودکان دارند. در روانشناسی کودک، نحوه تربیت و رفتار والدین به عنوان یک عامل کلیدی در شکل‌گیری شخصیت و رفتارهای کودکان شناخته می‌شود. والدین باید توجه ویژه‌ای به نیازهای عاطفی و روانی کودکان خود داشته باشند و با ایجاد محیطی حمایتی و پرمحبت، اعتماد به نفس و خودباوری را در آنان تقویت کنند.
والدین همچنین باید با کودکان خود به طور مؤثر ارتباط برقرار کنند و از روش‌های تنبیهی سخت و خشونت‌آمیز پرهیز کنند. استفاده از روش‌های تشویقی و تقویت مثبت می‌تواند تأثیرات مثبتی بر رفتار کودکان داشته باشد و آنان را به سمت رفتارهای مطلوب هدایت کند.

تأثیر محیط اجتماعی بر روانشناسی کودک
محیط اجتماعی نیز نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری شخصیت و رفتار کودکان دارد. در روانشناسی کودک، تأکید زیادی بر تأثیر محیط مدرسه، دوستان و جامعه بر رشد کودکان می‌شود. محیط مدرسه باید فضایی حمایتی و تشویقی برای یادگیری و رشد کودکان فراهم کند. معلمان باید توجه ویژه‌ای به نیازهای فردی دانش‌آموزان داشته باشند و با استفاده از روش‌های آموزشی متنوع، آنان را به یادگیری ترغیب کنند.
دوستان نیز نقش مهمی در زندگی کودکان ایفا می‌کنند. در روانشناسی کودک، اهمیت دوستی‌ها و روابط اجتماعی در رشد مهارت‌های اجتماعی و عاطفی کودکان مورد بررسی قرار می‌گیرد. کودکان از طریق تعامل با دوستان، مهارت‌هایی همچون همکاری، حل مسئله و همدلی را می‌آموزند.

چالش‌های روانشناسی کودک
یکی از چالش‌های اصلی در روانشناسی کودک، تشخیص و درمان مشکلات روانی در کودکان است. بسیاری از مشکلات روانی در کودکان به موقع شناسایی نمی‌شوند و ممکن است تأثیرات منفی بر رشد و توسعه آنان داشته باشند. اختلالات رفتاری، اضطراب، افسردگی و مشکلات توجه و تمرکز از جمله مشکلات رایج در کودکان هستند که نیاز به توجه و مداخله دارند.
روانشناسان کودک با استفاده از روش‌های مختلف تشخیصی و درمانی به کودکان کمک می‌کنند تا با این مشکلات مقابله کنند. ارزیابی دقیق، مشاوره فردی و خانوادگی، و تکنیک‌های درمانی مانند بازی درمانی و رفتار درمانی از جمله روش‌هایی هستند که در روانشناسی کودک مورد استفاده قرار می‌گیرند.

نتیجه‌گیری
روانشناسی کودک با مطالعه عمیق و دقیق فرآیندهای رشد و توسعه کودکان، به ما کمک می‌کند تا به درک بهتری از نیازها و رفتارهای آنان برسیم. این حوزه از روانشناسی ابزارها و راهکارهای موثری را برای حمایت از کودکان در اختیار والدین، معلمان و متخصصان قرار می‌دهد. با توجه به اهمیت دوره کودکی در شکل‌گیری شخصیت و رفتارهای آینده، توجه به روانشناسی کودک و استفاده از دانش و تخصص موجود در این زمینه می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و سلامت روانی کودکان کمک کند.

روانشناسی کودک شاخه ای تخصصی از روانشناسی رشد است.

روانشناس کودک متخصصی است که با کودکان و نوجوانان برای تشخیص و حل مسائلی که باعث مشکلات عاطفی یا رفتاری می شود کار می کند. روانشناسی کودک از این جهت مهم است که می تواند به ما کمک کند تا درک بهتری از نحوه تعامل و مسائل کودکان داشته باشیم و همچنین روانشناسی کودک بهترین روش حمایت از کودکان برای تبدیل شدن به افرادی با سلامت روان و شاداب است. بنابراین برای کمک به والدین و معلمان برای درک بهتر و کمک به کودکان در مراقبت از آنها روانشناسی کودک بسیارمفید است.

روانشناسی کودک به والدین و معلمان کمک می کند تا کودکان را بهتر درک کنند وبیاموزند که چگونه از آنها حمایت کنند.

کلینیک روانشناسی و مشاوره آفتابگردان با مجوز رسمی از سازمان روانشناسی با دو شعبه  در شرق و غرب تهران

تماس :   ۷۷۱۸۶۸۴۱–۰۲۱ __ ۰۹۳۰۱۹۳۹۲۵۴

پنج حوزه اصلی تحت پوشش روانشناسی کودک وجود دارد:

🔸 توسعه

🔸 نقاط عطف

🔸 رفتار – اخلاق

🔸 احساسات

🔸 اجتماعی شدن

آنچه پنج حوزه اساسی روانشناسی کودک می تواند به ما بیاموزد

۱. توسعه

سه حوزه رشد کودک:

رشد فیزیکی به تغییرات فیزیکی بدن اشاره دارد. اینها معمولاً در یک توالی نسبتاً پایدار و قابل پیش بینی رخ می دهند. همچنین شامل کسب مهارت های خاصی مانند هماهنگی حرکتی درشت و حرکتی ظریف است.

رشد شناختی یا عقلانی به فرآیندهایی اشاره دارد که کودکان برای کسب دانش از آنها استفاده می کنند. این شامل زبان، اندیشه، استدلال و تخیل می شود.

رشد اجتماعی و عاطفی آنقدر به هم مرتبط هستند که اغلب با هم گروه بندی می شوند. یادگیری ارتباط با دیگران بخشی از رشد اجتماعی کودک است، در حالی که رشد عاطفی شامل احساسات و بیان احساسات است. اعتماد، ترس، اعتماد به نفس، غرور، دوستی و شوخ طبعی همه بخشی از رشد اجتماعی-عاطفی فرد هستند.

در حالی که ممکن است این حوزه ها برای درک آسانتر به دسته‌هایی تقسیم شوند، حوزه‌های فیزیکی، شناختی و اجتماعی-عاطفی رشد کودک همه به‌طور جدایی ناپذیری به هم مرتبط هستند. توسعه در یک حوزه می تواند به شدت برحوزه دیگر تأثیر بگذارد. برای مثال، نوشتن کلمات هم به مهارت‌های حرکتی ظریف و هم به مهارت‌های زبان شناختی نیاز دارد. علاوه بر حوزه های مختلف توسعه، تحقیقات نشان داده است که توسعه از الگوها یا اصول کلیدی پیروی می کند. درک این اصول تأثیر زیادی بر نحوه مراقبت، رفتار و آموزش کودکان امروزی داشته است.
چالش های رفتاری رایج ترین دلیل برای مشورت با روانشناس کودک است.

۲. نقاط عطف

نقاط عطف رشد راهی مهم برای روانشناس کودک برای سنجش پیشرفت کودک در چندین زمینه کلیدی رشد است. آنها به عنوان نقاط بازرسی در رشد کودک عمل می کنند تا مشخص کنند که یک کودک معمولی در یک سن خاص چه کاری می تواند انجام دهد. دانستن نقاط عطف برای سنین مختلف، به روانشناسان کودک کمک می کند تا رشد طبیعی کودک را درک کنند و به شناسایی مشکلات احتمالی با تاخیر در رشد کمک می کند. به عنوان مثال، یک کودک ۱۲ ماهه معمولاً می تواند بایستد و وزن خود را با گرفتن چیزی تحمل کند. برخی از کودکان در این سن حتی می توانند راه بروند. اگر کودکی به ۱۸ ماهگی برسد اما هنوز نمی تواند راه برود، ممکن است نشان دهنده مشکلی باشد که نیاز به بررسی بیشتر دارد.
نواحی رشدی به هم پیوسته اند و بر یکدیگر تأثیر می گذارند.

چهار دسته اصلی نقاط عطف رشد:

🔸 نقاط عطف فیزیکی: که مربوط به رشد مهارت های حرکتی درشت و ظریف است.

🔸 نقاط عطف شناختی یا ذهنی: که به استعداد رشد کودک برای تفکر، یادگیری و حل مشکلات اشاره دارد.

🔸 نقاط عطف اجتماعی و عاطفی: که به توانایی کودک در ابراز احساسات و پاسخ به تعامل اجتماعی مربوط می شود.

🔸 نقاط عطف ارتباط و زبان: که شامل رشد مهارت های ارتباط کلامی و غیرکلامی کودک می شود.
نقاط عطف رشد به عنوان نقاط بازرسی در رشد کودک عمل می کند.

۳. رفتار

همه کودکان می توانند هر از گاهی سرکش و تکانشی باشند. درگیری‌های بین والدین و فرزندان اجتناب‌ناپذیر است زیرا کودکان ازسال های اولیه رشد تا نوجوانی برای ابراز استقلال و توسعه هویت خود تلاش می‌کنند. این رفتارها بخشی طبیعی از روند رشد است.

با این حال، برخی از کودکان با رفتارهای چالش برانگیز که خارج از هنجار سن آنها است، بسیار دشوار هستند. در واقع مسائل رفتاری شایع ترین دلیلی است که والدین از روانشناس کودک کمک می گیرند. روانشناسی کودک شامل بررسی همه ریشه های احتمالی مسائل رفتاری، از جمله اختلالات مغزی، ژنتیک، رژیم غذایی، پویایی خانواده ، استرس و سپس درمان آنها می شود.

مسائل رفتاری می توانند مشکلات موقتی باشند که معمولاً با موقعیت های استرس زا مرتبط هستند. به عنوان مثال: تولد خواهر یا برادر، طلاق یا فوت در خانواده.

از طرف دیگر، مسائل رفتاری شامل الگویی از رفتارهای خصمانه، پرخاشگرانه یا مخرب پایدار است که برای سن کودک مناسب نیست. معمولی ترین اختلالات رفتار مخرب عبارتند از اختلال نافرمانی مقابله ای (ODD)، اختلال سلوک (CD) و اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD). این سه اختلال رفتاری علائم مشترکی دارند و می‌توانند با مشکلات عاطفی و اختلالات خلقی تشدید شوند.

۴- احساسات

رشد عاطفی شامل یادگیری احساسات و عواطف ، درک چگونگی و چرایی آنها، شناخت احساسات خود و دیگران و سپس توسعه راه‌های مؤثر برای مدیریت آنهاست.

این فرآیند پیچیده از دوران نوزادی شروع می شود و تا بزرگسالی ادامه می یابد. اولین احساساتی که در نوزادان قابل تشخیص است عبارتند از شادی، خشم، غم و ترس. بعداً، هنگامی که کودکان شروع به تجربه حس خود می کنند، احساسات پیچیده تری مانند خجالت، تعجب، شادی، گناه، غرور و همدلی ظاهر می شوند. چیزهایی که واکنش های عاطفی را برمی انگیزند نیز تغییر می کنند، همانطور که استراتژی های مورد استفاده برای مدیریت آنها تغییر می کند.
یادگیری تنظیم احساسات برای برخی از کودکان دشوارتر از سایرین است. این ممکن است به دلیل خلق و خوی عاطفی خاص آنها باشد – برخی از کودکان احساسات را شدیدتر و راحت تر احساس می کنند. آن‌ها از نظر احساسی واکنش‌پذیرتر هستند و آرام شدن برایشان سخت‌تر است. کودکان دارای واکنش عاطفی نیز نسبت به سایر کودکان سریعتر و راحت تر مضطرب می شوند. روانشناس کودک ابتدا دلایلی را که کودک در بیان یا تنظیم احساسات خود مشکل دارد را شناسایی می کند. سپس راهبردهایی را توسعه خواهند داد تا به او کمک کند تا احساسات را بپذیرد و پیوندهای بین احساسات و رفتار خود را درک کند.

بیشتر بخوانید: روانشناس و مشاور خانواده شرق تهران

۵- اجتماعی شدن

رشد اجتماعی ارتباط نزدیکی با رشد عاطفی دارد. جامعه پذیری شامل به دست آوردن ارزش ها، دانش و مهارت هایی است که کودکان را قادر می سازد تا به طور مؤثر با دیگران ارتباط برقرار کنند و به شیوه های مثبت به خانواده، مدرسه و جامعه کمک کنند. در حالی که این یک فرآیند مداوم است، دوران کودکی یک دوره حیاتی برای اجتماعی شدن است.

یکی از اولین و مهمترین روابطی که کودکان تجربه می کنند، با والدین یا مراقبان اصلی خود است. کیفیت این رابطه بر رشد اجتماعی بعدی تأثیر بسزایی دارد. در روابط با همسالان، کودکان یاد می گیرند که چگونه تعاملات اجتماعی را با کودکان دیگر آغاز و حفظ کنند. آن‌ها مهارت‌هایی را برای مدیریت تعارض مانند نوبت دادن، سازش و چانه‌زنی کسب می کنند. بازی هم شامل هماهنگی متقابل، گاهی اوقات پیچیده، اهداف، اقدامات و درک است. از طریق این تجربیات، کودکان روابط دوستانه‌ای ایجاد می‌کنند که منابع بیشتری از امنیت و حمایت را برای کسانی که توسط والدین یا مراقبان اصلی آنها ارائه می‌شوند، فراهم می‌کند.

عواملی که می‌توانند به ناتوانی در توسعه مهارت‌های اجتماعی متناسب با سن بیانجامد شامل همه چیزاست. از میزان عشق و محبتی که کودک دریافت می‌کند تا وضعیت اجتماعی-اقتصادی خانواده. کودکانی که نمی توانند به درستی اجتماعی شوند، در ایجاد و حفظ روابط رضایت بخش با دیگران مشکل دارند – محدودیتی که بسیاری از آنها تا بزرگسالی درگیر آن هستند.
بازی بخش مهمی از رشد مهارت های اجتماعی است.

حوزه‌هایی که یک روان‌شناس در هنگام کار با کودکانی که برای اجتماعی شدن می‌جنگند، سعی می‌کند به آن توجه کند، شامل مهار انگیزه‌های خصمانه یا پرخاشگرانه است. آنها به کودک کمک می کنند تا یاد بگیرد که چگونه خود را به روش های اجتماعی مناسب بیان کند، در اقدامات سازنده اجتماعی (مانند کمک، مراقبت و به اشتراک گذاشتن با دیگران) شرکت کند و احساس سالمی از خود ایجاد کند.

کلینیک روانشناسی و مشاوره آفتابگردان با مجوز رسمی از سازمان روانشناسی با دو شعبه  در شرق و غرب تهران

تماس :   ۷۷۱۸۶۸۴۱–۰۲۱ __ ۰۹۳۰۱۹۳۹۲۵۴

رفتارکودک چیست؟

رفتار به نحوه عملکرد فرد اشاره دارد. این کنش ها، واکنش ها و عملکرد آنها در پاسخ به محیط و موقعیت های روزمره است. رفتار چالش برانگیز اصطلاحی است که برای توصیف رفتاری به کار می رود که با زندگی روزمره کودک تداخل دارد. مدیریت رفتار کودکان برای حفظ نظم و ساختار در زندگی خانواده‌های پرمشغله و همچنین آماده کردن کودکان برای موفقیت ضروری است.

توجه به این نکته مهم است که مشکلات رفتاری اغلب می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات ، تاخیر در زمینه‌های دیگر از جمله: خودتنظیمی، پردازش حسی، زبان دریافتی و یا بیانی، عملکرد اجرایی، مهارت‌های اجتماعی و مهارت‌های برنامه‌ریزی باشد.

رفتار کودک شامل موارد زیر است:

خود تنظیمی: توانایی به دست آوردن، حفظ و تغییر احساسات، رفتار، توجه و سطح فعالیت مناسب برای یک کار یا موقعیت.

پردازش حسی: پردازش دقیق تحریک حسی در محیط و همچنین در بدن خود فرد.

عملکرد اجرایی: مهارت های استدلال و تفکر درجه بالاتر

رشد ، تنظیم عاطفی: شامل توانایی درک احساسات، ادغام احساسات برای تسهیل فکر، درک احساسات و تنظیم احساسات است.

چرا رفتارکودک مهم است؟

سلامت و کیفیت زندگی: رفتار چالش برانگیز ممکن است به طور جدی بر سلامت و کیفیت زندگی کودک و والدین ومراقبان تأثیر بگذارد.

کاهش خطر: برخی از خطرات مرتبط با رفتار چالش برانگیز شامل رفتار آسیب‌رسان به خود (از جمله بلعیدن یا استنشاق اجسام خارجی، ضربه زدن به سر به زمین یا پرتاب بدن روی زمین) می‌تواند منجر به صدمات جدی شود. آسیب تصادفی نیز یک مسئله رایج در کودکان دارای رفتار پرخاشگرانه است، نه تنها برای آنها، بلکه والدین و مراقبان درگیرنیز ممکن است دچار آسیب شوند.

کمبودهای غذایی: رفتار مخالف ممکن است منجر به کمبودهای غذایی، کاهش وزن یا چاقی شدید شود.

انزوای اجتماعی: رفتار چالش برانگیز اغلب می‌تواند منجر به انزوای اجتماعی شود.

انتقال به مدرسه دیگر: انزوای اجتماعی و انتقال به مدرسه دیگراحتمالاً بر احساس خوب بودن تأثیر می گذارد.

کاهش مشکلات سلامت روان: تحقیقات همچنین نشان می‌دهد که فقدان مهارت‌های اجتماعی می‌تواند منجر به تنهایی و افسردگی از سنین پایین شود.

بلوغ: نحوه رفتار یک فرد بازتاب مستقیم بلوغ اوست.
اگر کودکی در رفتا ش مشکلاتی داشته باشد ممکن است توجه کنید:

🔹 به راحتی ناامید می شود

🔹 مخالفت با درخواست های والدین یا بزرگسالان را نشان می دهد

🔹 کج خلقی های مکرر دارد

🔹 کج خلقی دارد که برای مدت طولانی ادامه دارد

🔹 نظم دادن برای او سخت است

🔹 استراتژی های رفتاری معمولی بی اثر هستند

روانشناس کودک به شما کمک می کند تا در زمینه هرکدام از مشکلات بالا بهترین راه حل را اتخاذ کنید و توجه کنید که اگر مشکلات فرزندان در سنین کودکی مرتفع نشود می تواند منجر به اختلالات رفتاری و شخصیتی مختلف در بزرگسالی شود.

نویسنده:رویا قجر عضدانلو (کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی)