نوروفیدبک چیست

به احتمال زیاد تابه‌حال بارها اصطلاح نوروفیدبک یا نوروفیدبک تراپی (Neurofeedback) را شنیده‌اید، اما آیا می‌دانید نوروفیدبک تراپی یا نوروفیدبک درمانی چیست یا شیوه درمان نوروفیدبک چگونه است؟ در رابطه با درمان نوروفیدبک باید گفت که یکی از بهترین و موثرترین روش‌های درمان روانشناختی است که بدون تهاجم و بدون نیاز به هیچ دارویی به مغز و عملکرد آن کمک می‌کند. حال اگر به دنبال کسب اطلاعات در رابطه با این درمان هستید، در ادامه همراه ما باشید تا با صفر تا صد آن آشنا شوید.

نوروفیدبک درمانی (Neurofeedback) روشی نوین و غیرتهاجمی برای آموزش مغز است. در این روش، با استفاده از حسگرهایی که بر روی سر قرار می‌گیرند، فعالیت‌های الکتریکی مغز اندازه‌گیری می‌شود. سپس، این اطلاعات به صورت بصری یا شنیداری به فرد ارائه می‌شود تا او بتواند الگوهای فعالیت مغزی خود را مشاهده کند.

به عبارت ساده‌تر، نوروفیدبک مانند یک آینه برای مغز عمل می‌کند و به فرد نشان می‌دهد که مغز او در شرایط مختلف چگونه واکنش نشان می‌دهد. با دریافت این بازخورد، فرد یاد می‌گیرد که فعالیت‌های مغزی خود را به سمت الگوهای سالم‌تر هدایت کند.

نوروفیدبک چگونه عمل می‌کند

مغز ما از میلیاردها سلول عصبی تشکیل شده است که با ارسال سیگنال‌های الکتریکی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. این سیگنال‌ها، الگوهای مشخصی دارند که به آن‌ها امواج مغزی می‌گویند. امواج مغزی با حالات مختلف ذهنی مانند تمرکز، آرامش، استرس و خواب مرتبط هستند.

در نوروفیدبک، سنسورهایی روی سر قرار می‌گیرند تا فعالیت‌های الکتریکی مغز را ثبت کنند. سپس، این اطلاعات به یک کامپیوتر منتقل می‌شود و نرم‌افزار مخصوص، الگوهای امواج مغزی را تجزیه و تحلیل می‌کند. در نهایت، این اطلاعات به صورت سیگنال‌های صوتی یا تصویری به فرد بازخورد داده می‌شود.

به عنوان مثال، اگر فردی بخواهد تمرکز خود را افزایش دهد، نرم‌افزار به گونه‌ای تنظیم می‌شود که زمانی که امواج مغزی فرد به الگوی تمرکز نزدیک می‌شود، یک پاداش صوتی یا تصویری به او داده شود. با تکرار این فرایند، مغز یاد می‌گیرد که الگوی امواج مغزی مرتبط با تمرکز را تقویت کند.

کلینیک روانشناسی و مشاوره آفتابگردان با مجوز رسمی از سازمان روانشناسی با دو شعبه  در شرق و غرب تهران

تماس :   ۷۷۱۸۶۸۴۱–۰۲۱ __  ۰۹۳۰۱۹۳۹۲۵۴

فواید نوروفیدبک چیست

در پاسخ به این سوال مهم، بصورت خلاصه میتوان این موارد را نام برد

1. درمان نوروفیدبک بدون عارضه است
2. اثرات نوروفیدبک ماندگار و طولانی مدت است
3. نوروفیدبک به مغز یاد میدهد که خودش را تنظیم کند
4. درمان نوروفیدبک نیاز به دارو را کم کرده یا قطع می کند
5. دوره درمان نوروفیدبک طی ۴ ماه تمام میشود و طولانی نیست
6. نوروفیدبک کارکرد مغز را به حالت نرمال می رساند
7. نوروفیدبک باعث ارتقای توانمندی افراد شده و آنها را به بهترین حالت می رساند
8. در نوروفیدبک میتوان همزمان چند مشکل را درمان کرد
9. هزینه نوروفیدبک کمتر از سالها مصرف قرص است.

کدام بیماری ها و اختلالات با نوروفیدبک قابل درمان است؟

لیست مفصلی از بیماریها وجود دارد که با نوروفیدبک قابل درمان است. البته این لیست شامل بیماریهای عملکردی مغز است و نباید با بیماریهای ساختاری پیشرونده اشتباه گردد. مثلا تومور مغزی یا بیماری مولتیپل اسکلروز جزو بیماریهای ساختاری پیشرونده مغز هستند و ربطی به درمان نوروفیدبک ندارند.

در مورد سکته مغزی و ضربه مغزی هم که نوروفیدبک کاربرد بسیار خوبی دارد، باید توجه داشت که این بیماریها پیشرونده نیستند. بلکه اختلال ناگهانی در مغز اتفاق افتاده و متوقف شده و حالا میخواهیم با نوروفیدبک عوارض پیش آمده را به حداقل برسانیم.

از جمله بیماریهایی که به روش نوروفیدبک قابل درمان هستند عبارتند از: اختلال نقص توجه و تمرکز (ADHD) ، افسردگی ، اضطراب ، پانیک ، سردرد میگرنی و تنشی ، وسواس فکری ، مشکلات خواب ، کاهش تشنج ، عوارض سکته مغزی ، عوارض ضربه مغزی ، اتیسم ، آسپرگر.

درمان اضطراب با نوروفیدبک

اضطراب یکی از رایجترین مشکلات مربوط به عملکرد مغز است. شیوع این مشکل در دوران کرونا بیشتر هم شده است. مقالات متعدد نشان داده اند که عملکرد افراد مضطرب با افراد سالم متفاوت است. مثلا فعالیت آمیگدال در اضطراب افزایش می یابد و هر خطر کوچکی را به مغز گوشزد میکند. به کمک نوروفیدبک میتوان عملکرد مغز افراد مضطرب را کنترل کرده و به حالت عادی رساند. این تغییر و اصلاح مغز در نقشه مغزی بخوبی قابل نمایش است.

نوروفیدبک و افسردگی

مطالعات زیادی نشان داده است که عملکرد نیمکره های مغزی با هم متفاوت است. معمولا آسیب نیمکره چپ مغز باعث افسردگی میگردد. ولی آسیب نبمکره راست غالبا افسردگی ایجاد نکرده و حتی ممکن است فرد دچار سرخوشی بی مورد گردد (شیدایی). تنظیم ارتباط دو نیمکره مغزی توسط نوروفیدبک مقدور است. این کار به درمان افسردگی منجر میگردد. درمان افسردگی به کمک نوروفیدبک یک روش درمانی بدون دارو و بدون عارضه است.

نوروفیدبک و اختلالات یادگیری

اختلالات یادگیری در کوردکان بسیار رایج است. معمولا این مشکل باعث ضعف در یادگیری بعضی دروس میشود. مثلا کودک دچار اختلال یادگیری ممکن است در درس ریاضی یا زبان ضعیف باشد. این اختلال را نباید با اختلال نقص توجه اشتباه کرد. انجام نقشه مغزی (QEEG) می تواند بخوبی به افتراق اختلالا یادگیری از اختلال نقص توجه کمک کند. بهترین درمان برای اختلال یادگیری در کودکان، درمان به روش نوروفیدبک است. در این روش میتوان بصورت اختصاصی روی عملکرد مغزی ناحیه مربوط به یادگیری تاثیر گذاشت و قدرت یادگیری مغز را افزایش داد. 

نوروفیدبک و بیش فعالی

اختلال نقص توجه و بیشفعالی را میتوان شایعترین اختلال عملکردی مغز دانست. این مساله بقدری رایج است که در هر کلاس درسی سی نفره احتمالا ۳-۴ کودک دچار آن هستند! درمان اختلال بیش فعالی و نقص توجه به دو روش مقدور است. روش اول دارودرمانی است و روش دوم نوروفیدبک است. در دارودرمانی باید از داروهای محرک مغز (مثل ریتالین) استفاده کرد. ولی اثر این داروها موقتی است و به محض قطع دارو، اثرش از بین میرود. ولی درمان نوروفیدبک تاثیرات ماندگار دارد و روند درمان هم بدون عارضه است.

نوروفیدبک و درمان وسواس

وسواس فکری و عملی یکی از مشکلاتی است که به سختی قابل درمان است! به همین دلیل بهتر است از روشهای درمانی مختلف در کنار هم استفاده کرد تا اثربخشی سریعتر و بهتری داشته باشد. دارو درمانی، روان درمانی و نوروفیدبک جزو روشهای درمان وسواس است. در نوروفیدبک میتوانیم ارتباطات اضافی بین قسمتهای مختلف مغز را اصلاح کنیم تا افکار به میزان کمتری در مغز بچرخند و نشخوار فکری کاهش یابد.

درمان پانیک با نوروفیدبک

پانیک جزو اختلالات اضطرابی محسوب می گردد. در این حالت بیمار دچار حملاتی از علائم جسمس میشود که منشا آن اضطراب است. الگوی کارکرد مغز در اختلال پانیک با سایر بیماریهای اضطرابی متفاوت است. اغلب افرادی که برای درمان پانیک دارو میگیرند، متوجه میشوند که با قطع دارو مجدد علائم عود می نماید. در درمان نوروفیدبک میتوانیم عملکرد مغزی را اصلاح کنیم تا پانیک بصورت ریشه ای درمان گردد و جلوی عود گرفته شود.

نوروفیدبک و اتیسم

علم نشان داده است که مغز افراد اتیستیک با بقیه متفاوت است. به همین دلیل افراد مبتلا به اتیسم دنیا را به گونه دیگری میبینند و درک آنها از محیط با افراد عادی متفاوت است. نقشه مغزی (QEEG) افراد مبتلا به اتیسم هم با افراد نرمال متفاوت است. در درمان اتیسم به روش نوروفیدبک سعی میکنیم عملکرد مغزی این افراد را به افراد سالم نزدیکتر کنیم و ارتباط بین قسمتهای مختلف مغز را اصلاح نماییم. درمان اتیسم به روش نوروفیدبک به جلسات متعدد نیاز دارد. اما والدین به خوبی متوجه میشوند که حین درمان حال کودکشان بهتر میشود.

نوروفیدبک و ضربه مغزی

افرادی که دچار ضربه مغزی شده اند، قسمتی از توانمندی هایشان را از دست می دهند. حتی یک ضربه خفیف به مغز هم ممکن است باعث اختلال حافظه، اختلال تمرکز و کاهش قدرت کنترل خشم شود. در ضربات خفیف مغزی معمولا بررسی مغز با ام آر آی نرمال است و برای تشخیص دقیقتر باید نقشه مغزی (QEEG) انجام گیرد. مشکلاتی که در نقشه مغزی این افراد دیده میشود پاسخ بسیار خوبی به درمان نوروفیدبک میدهد. در این افراد درمان نوروفیدبک بسیار موثر تر از درمان دارویی است.

نوروفیدبک و سکته مغزی

در سکته مغزی خونرسانی به قسمتی از مغز مختل میشود و ایجاد آسیب میکند. برای بازتوانی عملکرد مغزی این افراد روش درمان نوروفیدبک بهترین روش است. درمان نوروفیدبک باعث میشود که سرعت بهبود بیمار افزایش قابل توجه پیدا کند و تاثیرات این درمان هم مادگار است. در درمان سکته مغزی به روش نوروفیدبک هرچقدر درمان را سریعتر شروع نمائیم، نتیجه بهتری خواهیم گرفت.

آیا نوروفیدبک بی‌خطر است

همان‌طور که در طول متن گفته شد، نوروفیدبک یک درمان غیرتهاجمی است و یک ورزش برای مغز به شمار می‌آید، بنابراین می‌توان آن را یک روش ایمن و بدون عوارض جانبی در نظر گرفت. البته لازم است بدانید که اگر عوارض جانبی نیز رخ دهند، معمولا کوتاه‌مدت هستند و پس از ۲۴ تا ۴۸ ساعت برطرف می‌شوند.

از شایع‌ترین عوارض جانبی این درمان می‌توان به خواب‌آلودگی، سردردهای خفیف، عدم تمرکز و اضطراب اشاره کرد. البته طبق نتایج به‌دست آمده این عوارض جانبی برای ۱ تا ۳ درصد از بیماران رخ می‌دهند و نباید نگرانی از بابت آن‌ها داشت. توصیه می‌شود اگر با هریک از این عوارض پس از انجام نوروفیدبک مواجه شدید به پزشک خود گزارش دهید تا بتواند درمان را اصلاح و تنظیمات مناسب را اعمال کند.

کلینیک روانشناسی و مشاوره آفتابگردان با مجوز رسمی از سازمان روانشناسی با دو شعبه  در شرق و غرب تهران

تماس :   ۷۷۱۸۶۸۴۱–۰۲۱ __  ۰۹۳۰۱۹۳۹۲۵۴

نویسنده:آرزو نجفی (کارشناس ارشد روان شناسی عمومی)